Italië financiert nationaal onderzoekscentrum met EU-geld

De Europese Unie zou vorig jaar 320 miljoen euro hebben overgemaakt naar Orgenesis. De CEO van dat bedrijf zou Heiko von der Leyen zijn, de echtgenoot van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. Deze beweringen worden veel gedeeld op Facebook en leiden tot beschuldigingen van belangenverstrengeling aan het adres van de Commissievoorzitter. Maar kloppen de beweringen wel?

Beoordeling

Nee, de EU maakte geen 320 miljoen euro over aan Orgenesis. Een Italiaans ministerie financierde een Italiaans nationaal onderzoekscentrum met dat bedrag. Dat gebeurde met geld uit het Nationale Herstel- en Veerkrachtplan, dat gefinancierd wordt door de EU. De Italiaanse dochteronderneming van Orgenesis is een van de vele organisaties die zich aansloot bij het onderzoekscentrum. Heiko von der Leyen is onderdeel van het managementteam - maar is niet de CEO - van het moederbedrijf Orgenesis.

Feiten

Heiko von der Leyen is inderdaad de echtgenoot van de Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Hij maakt als "Medical Director," ofwel medisch directeur, deel uit van het managementteam van Orgenesis, maar hij is niet de CEO.

Orgenesis is een bedrijf dat zich, naar eigen zeggen, inzet om geavanceerde cel- en gentherapieën ter bestrijding van ziektes tegen toegankelijke prijzen op de markt te doen geraken.

De circulerende Facebookpost verspreidt een artikel van NieuwRechts, een website met beperkte aandacht voor feitelijke correctheid. Deutsche Presse-Agentur (dpa) ontkrachte al eens eerder een misleidende bewering die door de NieuwRechts werd verspreid.

320 miljoen euro

Op 8 juni 2022 werd op initiatief van de Universiteit van Padua het "Nationaal Onderzoekscentrum voor ontwikkeling van gentherapie en geneesmiddelen met RNA-technologie" opgericht. Dit is een stichting zonder winstoogmerk die zich volgens de eigen website richt op het "creëren en innoveren van onderzoeksinfrastructuur en -laboratoria en de ontwikkeling van onderzoeksprogramma's."

De oprichting van het onderzoekscentrum werd mede mogelijk gemaakt door een investering van 320 miljoen euro van het Italiaanse Ministerie voor Universiteiten en Onderzoek (MUR). Het MUR schonk overigens eenzelfde bedrag aan vier andere nationale onderzoekscentra die zich bezighouden met respectievelijk data-analyse, agrarische technologie, duurzame mobiliteit en biodiversiteit.

De investering van het MUR werd gedaan in het kader van het PNRR. Dat is het Italiaanse nationale Herstel- en Veerkrachtplan. Om de economische en sociale schade veroorzaakt door de coronapandemie te herstellen, heeft de EU de Faciliteit voor Herstel en Veerkracht (RRF) opgetuigd. Hier kunnen lidstaten geld van de EU aanvragen om hun "economieën en samenlevingen duurzamer en veerkrachtiger maken en beter voor te bereiden op de groene en digitale transitie."

Italië ontvangt via deze weg 191,5 miljard euro van de EU, waarvan 68,9 miljard euro aan giften en 122,6 miljard euro uit leningen. Ook Nederland heeft een Herstel- en Veerkrachtplan. Nederland ontvangt in dit kader 4,7 miljard aan giften van de EU en leent niets.

Bij het Italiaanse nationale onderzoekscentrum voor gentherapie sloten zich naast de Universiteit van Padua nog 48 andere organisaties aan, waaronder 25 andere Italiaanse universiteiten. Ook sloten zich zes private bedrijven aan, waaronder Orgenesis Italy SRL, een dochteronderneming van Orgenesis.

Indirect heeft Orgenesis dus wellicht baat gehad bij het, via via, verstrekken van EU-gelden door de Italiaanse overheid aan een onderzoeksinstelling waar een dochteronderneming van het bedrijf zich bij heeft aangesloten. De vraag of er sprake is van belangenverstrengeling van de Von der Leyens mag dan ook worden gesteld. Dat de EU 320 miljoen euro zou hebben betaald aan Orgenesis is echter simpelweg niet waar.

Belangenverstrengeling?

Europarlementariërs van uiteenlopende politieke gezindten hebben op verschillende momenten vragen gesteld aan de Europese Commissie over mogelijke belangenverstrengeling van Commissievoorzitter Von der Leyen, wanneer er sprake was van directe, indirecte of vermeende EU-subsidies aan (dochterondernemingen van) Orgenesis.

Op 16 december 2022 informeerde een groep Europarlementariërs van de Groenen/EVA-fractie per brief naar mogelijke belangenverstrengeling van Commissievoorzitter Von der Leyen, vanwege de betrokkenheid van haar man bij het Italiaanse onderzoekscentrum.

De Europese Commissaris voor Transparantie en Waarden Věra Jourováantwoordde dat de subsidieaanvraagprocedure onder de verantwoordelijkheid van het Italiaanse ministerie MUR viel en dat de selectie van te subsidiëren projecten werd gemaakt door een comité van internationale experts. De Europese Commissie was niet betrokken bij die selectie. "Bijgevolg kan een belangenconflict ten aanzien van de voorzitter met betrekking tot de selectie van het project worden uitgesloten," aldus Jourová.

Jourová schreef ook dat Heiko von der Leyen "inderdaad had aanvaard om het bedrijf Orgenesis Italy tijdelijk te vertegenwoordigen in het comité van toezicht van de stichting" van het Italiaanse nationale onderzoekscentrum. Zijn verkiezing in dat comité vond echter plaats op 30 september 2022. Dat was nadat het MUR al had besloten geld toe te kennen aan het onderzoekscentrum. Zowel Orgenesis als Heiko von der Leyen zouden verklaard hebben niet betrokken te zijn geweest bij het subsidieaanvraagproces en de toekenning.

Op 17 november 2022 vroeg Europarlementariër Virginie Joron van de ID-fractie aan de Europese Commissie hoeveel EU-geld er in de jaren 2020, 2021 en 2022 naar het bedrijf Orgenesis was gegaan.

Hierop antwoordde Jourová op 12 april 2023 dat een andere dochteronderneming van Orgenesis, namelijk MIDA BIOTECH BV, in 2022 een EU-subsidie van iets minder dan 1,2 miljoen euro had ontvangen. In 2020 en 2021 zou Orgenesis geen geld van de EU hebben ontvangen. Jourová verwijst hierbij naar het Financieel Transparantiesysteem van de EU. De gegevens in dat systeem voor het jaar 2022 moeten echter nog publiek toegankelijk worden gemaakt.

Er doen al langer geruchten de ronde over de aard van de werkzaamheden van Orgenesis en Heiko von der Leyen. Dpa heeft al meerdere misleidende claims (hier, hier) in deze context ontkracht.

(Stand van zaken: 06.06.2023)