Soedan en Zuid-Soedan zijn twee verschillende landen

Alarmerend bericht van de WHO: een van de strijdende partijen in het conflict in Soedan heeft een laboratorium in Khartoem ingenomen, waar ziektekiemen worden bewaard. Dit leidde online tot dubieuze claims over het laboratorium. Het zou gefinancierd worden door Anthony Fauci en Bill Gates, de virussen zouden al losgelaten zijn en het laboratorium zou geheim biologische wapens maken voor Amerika. Deze claims lopen echter van geen enkel bewijs tot compleet fout. Wat is er echt bekend over het laboratorium?

Beoordeling

De zogezegde bewijzen voor Amerikaanse financiering van het overgenomen laboratorium in Khartoem verwijzen eigenlijk naar een laboratorium met dezelfde naam in buurland Zuid-Soedan. Geen van de twee labs produceert biologische wapens in opdracht van Amerika. Wel doen ze aan internationale samenwerking. Dat viruskiemen uit het lab zouden zijn vrijgelaten wordt door geen enkel bewijs ondersteund.

Feiten

Sinds enkele weken zijn de al lang oplopende spanningen tussen het regeringsleger van Soedan en de RSF-militie geëscaleerd tot openlijke gevechten. Begin mei liet de WHO-afgevaardigde voor Soedan, dr. Nima Saeed Abid, weten dat een "extreem gevaarlijke situatie" was ontstaan. Het National Public Health Laboratory is in handen gevallen van een van de strijdende partijen. Daar worden ziektekiemen voor de ontwikkeling van vaccins bewaard.

Artikel War Room

War Room, de podcast van ex-Trump-strateeg Steve Bannon, kwam met een artikel over het nieuws. Dit werd overgenomen in het Nederlands door Ninefornews. Hieruit moest blijken dat Amerikaanse overheidsinstellingen als het CDC, USAID, het NIH en het ministerie van Defensie het lab financierden, net zoals de Gates Foundation van Bill Gates. Het probleem? Alle bewijzen die hiervoor worden aangehaald in het artikel gaan over een ander laboratorium, in Zuid-Soedan, dat zo'n 1600 kilometer zuidelijker ligt.

Papers uit 2018 en 2022, een pamflet van de CDC uit 2022 en een persbericht van de WHO uit 2018 passeren de revue in het War Room-artikel. Ze gaan allemaal over het gelijknamige National Public Health Laboratory in Djoeba. Dat is de hoofdstad van Zuid-Soedan. In het War-Room artikel wordt dus geen enkel gedegen bewijs aangehaald om iets zinnigs over een lab in het buurland Soedan te kunnen zeggen.

Zuid-Soedan was voorheen deel van Soedan, maar is sinds 2011 een aparte staat. Het land werkt daadwerkelijk samen met de CDC bij ziektebestrijding, in tegenstelling tot Soedan.

National Public Health Laboratory in Khartoem

Op één punt heeft War Room gelijk: USAID heeft tijdens de coronapandemie de aankoop van COVID-19-tests gefinancierd en materiaal bezorgd aan het laboratorium in Khartoem, naast andere labs in Soedan. Het lab staat dan ook op de lijst van geaccrediteerde COVID-19-testcentra in Soedan die de Amerikaanse ambassade vrijgaf.

Dat is ook niet onlogisch. Het is namelijk het belangrijkste laboratorium van het land, van waaruit andere worden aangestuurd. Het is het referentiecentrum in het land voor besmettelijke ziektes. Er worden ziektekiemen van bijvoorbeeld cholera bewaard om vaccins te maken en onderzoek te doen.

Dit is geen overbodige luxe in een land dat recent nog een uitbraak van cholera kende. De WHO ondersteunt Soedan dan ook in het ontwikkelen van een testbeleid, dat aangestuurd wordt door het National Public Health Laboratory in Khartoem. De WHO doet dit overigens ook voor Zuid-Soedan en het laboratorium daar.

De suggestie dat het hier zou gaan om een Amerikaans lab voor biowapens dat opereert "waar het daglicht niet komt" is dus onzin. Het idee dat het vreemd is dat een ontwikkelingsland een laboratorium heeft slaat eveneens op niets. Het laboratorium is een overheidsdienst en het belangrijkste gezondheidslaboratorium van Soedan. Het is niet geheim, heeft tal van internationale partnerschappen en loopt daar ook mee te koop (hier, hier en hier).

Onduidelijke situatie

Het is niet helemaal duidelijk wat momenteel de situatie is in het laboratorium; betrouwbare informatie is schaars bij gewapende conflicten. Geruchten over het vrijlaten van viruskiemen lijken echter ongefundeerd. 

De enige bron voor de overname die telkens terugkomt in berichtgeving is het verslag van dr. Nima Saeed Abid, die zich baseert op een telefoongesprek met de directeur van het laboratorium, dr. Shahinaz Bedri. Abid spreekt enkel van een overname; over een viruslek is geen betrouwbare bron te vinden. Bedri zelf vermeldt ook niet dat virussen zouden zijn vrijgelaten.

De foto met rookontwikkeling boven Khartoem, die bij dit gerucht gedeeld wordt, toont overigens niet de overname van het laboratorium. Dat maakte Lead Stories al duidelijk. Het laboratorium is niet te zien op de foto, die de luchthaven van Khartoem toont. Het lab ligt links buiten de foto. Dat is in deze plattegrond van de foto duidelijker te zien (het felgroene punt is het laboratorium). De rookontwikkeling komt van de luchthaven, zoals het onderschrift van AFP ook zegt.

Biolaboratoria

Dit verhaal doet sterk denken aan de valse geruchten die de ronde deden over laboratoria in Oekraïne, aan het begin van de oorlog daar. De bronnen die nu misinformatie verspreiden over het laboratorium in Soedan verwijzen hier ook naar. Deutsche Presse-Agentur (dpa) schreef meerdere factchecks om desinformatie over Oekraïense laboratoria tegen te gaan.

(Stand van zaken: 04.05.2023)